De opkomst en ondergang van de Eerste Steenwijker Kunstaardewerk Fabriek (ESKAF)
Hillebrand Ras en zijn oom Hein Krop richten in 1919 de Eerste Steenwijker Kunstaardewerk Fabriek op. Ze willen kunstzinnig aardewerk van goede kwaliteit betaalbaar maken voor een groter publiek én daarmee ook de werkloosheid in de regio Steenwijk aanpakken. Hildo Krop is een van de kunstenaars die werkt voor de ESKAF. Negen jaar later komt al een einde aan de geschiedenis van de fabriek. Werk uit die periode staat desondanks nog steeds volop in de belangstelling.
Grondlegger en tekenleraar Hillebrand Ras runt in Steenwijk een verf- en behangwinkel en een kunsthandel. Samen met zijn oom Hein bedenkt hij het plan voor de aardewerkfabriek. Hein Krop is een voormalig banketbakker die op dat moment wethouder van Steenwijk is. Ook is hij de vader van de later beroemd geworden Hildo. Krop gaat als president-commissaris aan de slag voor ESKAF. Ras is financieel en algemeen directeur en de Duitser Schroder functioneert als technisch directeur.
Werkloosheid wegwerken
Naast Ras en Krop zijn ook houthandelaar Wicherson en koopman Beerta bij de oprichting betrokken. Ze hebben meer ambities dan het aardewerk betaalbaar maken voor het grotere publiek. De Eerste Wereldoorlog zorgt voor veel werkloosheid in de regio Steenwijk en de initiatiefnemers hopen dat de fabriek voor nieuwe arbeid zorgt. Na de oprichting in april 1919, begint de productie een jaar later.
Westerse succesverhalen
Dat ze juist voor aardewerk kiezen, heeft te maken met succesverhalen uit het westen van het land. Daar produceren meerdere fabriekjes handbeschilderd aardewerk. In deze omgeving zou een soortgelijke fabriek nieuw zijn. De initiatiefnemers maken meerdere aandeelhouders warm voor het plan. Dat zijn over het algemeen welgestelde Steenwijkers en ondernemers. Ze brengen de helft van het benodigde investeringskapitaal (honderdduizend gulden) bij elkaar.
Het gebouw
De bekende Steenwijker aannemer H. Aberson bouwt de fabriek aan de Spoorlaan. Hij is ook aandeelhouder. Het gebouw is een ontwerp van architect G.F. La Croix uit Amsterdam. Onderdeel van het complex zijn achttien werklokalen. Het hoge paraboolvormige dak is kenmerkend voor stijl van de Amsterdamse School. Tegenwoordig staat op de ESKAF-locatie de fabriek van Kornelis Caps & Closures. Maar het oude kantoorgebouw met de hoekraamconstructie en de schoorsteen maakt daarvan nog onderdeel uit.
Ontwerpers en schilders
Als de fabrieksdeuren eenmaal opengaan, trekt ESKAF naast Hildo Krop ontwerpers aan als Bogtman, De Groot, Van der Sluys en Stam. Zij ontwerpen de producten die in de fabriek worden gebakken, beschilderd en geglazuurd. Bekende schilders die meewerken zijn bijvoorbeeld Albert van Dijk, Willem Evers, Adolf Nagel, Hendrik Sluiter en Herman de Vries. De ervaren Wilhelm Hendrik van Norden levert het meeste werk aan. Hij maakte naam als model- en decorontwerper bij de Amsterdamse aardewerkfabriek De Distel. Van Norden vertrekt in 1923 en gaat dan weer aan de slag voor zijn oude werkgever.
Scarabea
De voorwerpen die de ontwerpers maken, krijgen aan de onderkant een stempel in de vorm van een anker of een scarabea (mestkever). Ook de naam ESKAF-Steenwijk, een modelnummer en vaak de initialen van de kunstenaar staan op het werk.
Verkoop blijft achter
Nederland loopt minder storm voor de producten uit Steenwijk dan de initiatiefnemers vooraf hopen. De eerste jaren produceert de fabriek voor winkels door het hele land, maar daarna maakt de ESKAF de omslag naar leveren op bestelling. Omdat Nederland in een stevige crisis zit, komen die bestellingen niet aan de lopende band binnen. Ook doet de fabriek te weinig aan reclame, waardoor de bekendheid achterblijft. Wel behaalt de fabriek in 1925 nog een gouden medaille op de Parijse ‘Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes’. Dat gebeurt met een werk van Hildo Krop. Voor een opleving zorgt dat succes uiteindelijk niet. ESKAF draait steeds moeizamer en moet op 18 februari 1927 opgeheft worden.
Doorstart in Huizen
Dat betekent nog niet het definitieve einde van de Eerste Steenwijker Kunstaardewerk Fabriek. Ontwerper en verkoopagent Piet van Stam en H. Hamming kopen na de opheffing de gipsmodellen, gietmallen, glazuurrecepten en andere bedrijfsonderdelen. Daarmee zetten ze de productie voort in een oude visrokerij in Huizen. De naam ESKAF blijft daar bestaan, al staat vanaf nu niet Steenwijk, maar de plaats in Het Gooi op de borden. Daarbij verhuizen enkele medewerkers uit Steenwijk mee, zodat niet alle kennis verloren gaat.
Definitief einde
Toch redt de doorstart in Huizen het ook niet. Op de nieuwe productielocatie begint de verkoop veelbelovend, maar al snel lopen de zaken weer achteruit. Dat leidt in 1934 tot de definitieve opheffing van de fabriek. In de veertien jaar van het bestaan zijn de kunstenaars, de schilders en de arbeiders verantwoordelijk voor een grote collectie voorwerpen. Die zijn ook in de 21 eeuw nog steeds geliefd. Veel liefhebbers verzamelen de voorwerpen die in Steenwijk en Huizen uit de fabriek kwamen.
Stadsmuseum
Dat ESKAF nog steeds geliefd is, blijkt ook uit de expositie die het Stadsmuseum Steenwijk in 2019 organiseert. Daarop komen zoveel mensen af dat het museum de expositie verlengt. Stadsmuseum Steenwijk heeft een grote collectie in het bezit. Ook in het Hildo Krop Museum zijn ESKAF-voorwerpen van de naamgever te zien.
