Steenwijk in goed gezelschap

Die traditie ontstond in Steenwijk overigens pas in 2016. Maar Steenwijks Ontzet groeide sindsdien snel uit tot een evenement waarbij de historie van de Vestingstad weer eens voor het voetlicht komt. Dat is niet voor het eerst. Ook in de ‘jubileumjaren’ 1981, 1931 en 1881 vierde Steenwijk groots de overwinning op de Spanjaarden.

Bloederige oorlog

Hoe zat het ook alweer precies met die Tachtigjarige Oorlog? De strijd is in feite de opstand tegen de Spaanse overheersers die uiteindelijk leidt tot het Nederland zoals we dat nu kennen. Vanaf 1568 zijn veel steden de Spanjaarden zat. Koning Filips ll pikt dat niet en stuurt troepen naar het opstandige Nederland. De gevreesde hertog van Alva moet orde op zaken stellen. Dat leidt tot een buitengewoon bloederige én lange oorlog.

Alkmaars Ontzet

Een belangrijke nederlaag leiden de Spanjaarden in 1573 bij Alkmaar. Na bijna twee maanden strijd geeft Willem van Oranje de opdracht tot het doorsteken van de dijken rondom de Noord-Hollandse stad. Spanjaarden zitten daardoor vast in de modder en trekken zich noodgedwongen terug. De taferelen uit de maanden daarvoor zijn niet geschikt voor mensen met tere zieltjes. In september houden de Alkmaarders de vijanden bijvoorbeeld van zich af met kokend teer en brandende takkenbossen. Ook nu nog is ‘In Alkmaar begint de victorie’ een kreet waarop de bewoners van de Kaasstad trots zijn.

Leidens Ontzet

De hertog van Alva richt na de nederlaag in Noord-Holland zijn pijlen op Leiden. Die stad is eerst loyaal aan de Spaanse koning, maar kiest de kant van Willem van Oranje als Alva de godsdienstvrijheid inperkt. De Spanjaarden denken geleerd te hebben van de verliezen in Alkmaar en ook Haarlem. Ze sluiten de stad hermetisch af en willen de bewoners uithongeren. Die tactiek mislukt door een opdracht van hogerhand: de legers rondom Leiden zijn op de Mokerheide harder nodig en verlaten daarom hun stellingen.

Onvrede en wanhoop

Nadat die klus geklaard is, keren vijfduizend Spanjaarden terug naar Leiden en kiezen ze weer voor dezelfde tactiek. De Leidenaren houden het lang vol, maar uiteindelijk slaat de onvrede en wanhoop toe. Hongerige stadsbewoners eisen van burgemeester Van der Werf dat de stad zich overgeeft. Die zou volgens de verhalen zij eigen lichaam zelfs als voedsel aan de bevolking hebben aangeboden. De Spaanse legerleider Valdez weet dat de tijd rijp is voor een allesbeslissende aanval, maar valt voor de argumenten van zijn geliefde Magdalena. Deze Haagse wijst Valdez erop dat haar familie en vrienden in de belegerde stad wonen. In ruil voor het afstel trouwt Magdalena met haar Spaanse legerleider.

Postduiven naar Van Oranje

Als de hongernood uitzichtloos wordt, leggen Leidenaren via postduiven contact met de geuzen van Willem van Oranje. Die bemoeit zich vervolgens in hoogst eigen persoon met de bevrijding van Leiden. Net als bij Alkmaar worden de dijken doorgestoken en bereiken de geuzen de stad met hun platbodems (historische zeilvaartuigen). Uiteindelijk verlaten de Spanjaarden in paniek de stad als een deel van de al verzwakte stadsmuur instort. Als de geuzen de volgende dag Leiden binnenvaren, hebben ze haring en wittebrood meegenomen. Nog steeds is dat tijdens Leidens Ontzet op 3 oktober hét gerecht voor de Leidenaren.

Steenwijks Ontzet

Hoewel de nederlaag bij Leiden het begin van het einde voor de Spanjaarden inluidt ‘Leiden ontzet, Holland gered’, is de strijd nog lang niet gestreden. Niet voor niets volgt het Ontzet van Steenwijk pas in 1581. Als poort naar het noorden is de vestingstad cruciaal voor de strijdende partijen. De graaf van Rennenberg, de naar de Spanjaarden overgelopen stadhouder van de noordelijke provincies, wil met zesduizend manschappen de stad veroveren. Ook in Steenwijk behoort het uithongeren van de bevolking tot de tactiek.

Verdediger van Steenwijk

Onder leiding van de ‘verdediger van Steenwijk’ Johan van den Kornput komt het niet zover. Met zijn innovatieve oorlogstechnieken behoedt hij de stad voor de Spaanse overheersing. Belangrijk is dat de Steenwijkers een schans bouwen en zo een verbinding maken met Staatse troepen, waardoor ze niet alleen munitie maar ook brood en kaas de stad in krijgen. Dat demotiveert de soldaten van Rennenberg die zich vervolgens terugtrekken. Een decennium later heroveren de Spanjaarden Steenwijk overigens weer.

Pest, dood en feest

Bij de eerste bevrijding viert Steenwijk drie dagen lang feest. Hoewel niet iedereen daarvoor in de stemming is. Ondertussen is namelijk de pest uitgebroken en ook het beleg eiste ongelooflijk veel slachtoffers. Een groot deel van de inwoners van Steenwijk komt bij het beleg om het leven.

Viering Steenwijks Ontzet

De initiatiefnemers van Steenwijks Ontzet staan bij dat evenement stil bij de bevrijding van de Spanjaarden in 1881 én 1992. Dat gebeurde in 2020 onder meer met een zestiende eeuwse mark, lezingen, een presentatie van de schutterij en een Ontzetmaal. Kijk voor alle informatie over Steenwijks Ontzet op de website van Stichting Steenwijks Ontzet.