Zonder een actief beheer zou een groot deel van Weerribben-Wieden verlanden en veranderen in een ondoordringbaar moerasbos. Planten en -resten vullen de wateren op en vormen een tapijt dat net wel of net niet begaanbaar is. Wortels verstrengelen zich, waterplanten verdwijnen om plaats te maken voor moerasvegetatie. De natuur haar gang laten gaan betekent een sterke achteruitgang van de verscheidenheid. Toen de vervening stopte en de Zuiderzee door de aanleg van de Afsluitdijk bedwongen werd, verdween de dynamiek uit het moerasgebied. Voortdurend menselijk ingrijpen is nodig om open water te maken en zo de natuurlijk schatkamer van Weerribben-Wieden in stand te houden.
Samenwerking
Het beheer van dit Nationaal Park is de verantwoordelijkheid van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Waterschap Drents Overijsselse Delta en een aantal particuliere grondeigenaren. Daarbij geven zij uitvoering aan hun eigen doelen en aan de ontwikkelopgave voor Natura 2000 gebieden. Bij deze ontwikkelopgave speelt de Provincie Overijssel een centrale rol.
In het bestuur van de Stichting Weerribben-Wieden -waar het nationaal park een onderdeel van is- werken de beheerders samen met overheden, ondernemers en bewoners aan het creëren van een balans tussen economie, ecologie en leefbaarheid.
Europees diploma voor excellent natuurbeheer
Sinds 2010 heeft de Raad van Europa aan Nationaal Park Weerribben-Wieden het Europese diploma voor excellent natuurbeheer toegewezen. Het diploma is geldig voor een periode van 5 jaar, waarna de Raad van Europa het opnieuw toetst. In de 46 landen van de Raad van Europa hebben slechts 75 gebieden deze Michelin-ster van de natuur. Vier gebieden in Nederland hebben een Europees diploma voor beschermde gebieden: Nationaal Park Weerribben-Wieden, de Oostvaardersplassen, De Boschplaat op Terschelling en het Naardermeer.
Al vanaf 1995 heeft Nationaal Park De Weerribben het diploma en na de uitbreiding van het park in 2009 met De Wieden is het diploma opnieuw toegekend tot op heden.
Van open water tot moerasbos
Door beheer te plegen worden alle landschapstypen behouden: van open water tot moerasbos en alle stadia daartussen. Er wordt daarvoor het hele jaar door actief ingegrepen. In de winter wordt een groot deel van het riet geoogst. De hooilanden worden 's zomers gemaaid, meestal pas na de langste dag in juni om bloei en vruchtzetting mogelijk te maken. Sloten, vaarten en oevers worden schoongemaakt. Soms worden er greppels gegraven om oppervlaktewater in te laten om zo verzuring van het hooiland tegen te gaan. Verder zijn er extra projecten, bijvoorbeeld om het aantal hectares moerasbos te verminderen of om oud rietland te verjongen. Daarmee krijgen bepaalde verlandingsstadia weer een kans. Als dit cyclisch beheer niet wordt toegepast zal na verloop van tijd natuurlijk moerasbos ontstaan.
Soortspecifiek beheer
Naast het beheer van de verschillende landschapstypen, vindt er ook soortspecifiek beheer plaats. Zo worden er voor de zwarte sterns jaarlijks nestvlotten uitgelegd. Ook voor de bescherming van de otters zijn allerlei maatregelen getroffen, zoals het aanbrengen van duikers en rasters om een veilige oversteek mogelijk te maken. Met de specifieke wensen van grote vuurvlinder en de zilveren maan wordt rekening gehouden.
Mensenwerk
De natuur van Nationaal Park Weerribben-Wieden levert heel wat werk op. Het beheer van het gebied is intensief en is lang niet altijd en overal met machines te doen. Het werk wordt niet alleen door beroepskrachten gedaan. Zij worden geholpen door tal van vrijwilligers. Die zijn niet alleen betrokken bij het veldwerk, maar helpen ook met monitoren van bepaalde soorten.
